Een duik in de waarde van amplitude

Regelmatig hoor je en lees je over horloges die goed lopen. De amplitude is bijvoorbeeld 280/300 graden, dus er is voorlopig geen onderhoud nodig. Wij duiken dieper op dit onderwerp in en leggen jouw uit waarom dat niet altijd waar is.

Amplitude: Meer dan een cijfer

Jammer genoeg geldt dit in de meeste gevallen niet. Vooral horloges zoals Rolex kunnen goed blijven lopen, zelfs als het echappement droog is of er vuil in het uurwerk aanwezig is. Toch kan zo’n horloge een amplitude van 280 graden laten zien. We komen wekelijks gevallen tegen waarbij dit het geval is. Hier delen we onze visie en uitleg over amplitude en waarom het controleren van een goed geolied uurwerk belangrijk is.

Amplitude: Wat is het eigenlijk?

Om te beginnen, wat is amplitude eigenlijk? Amplitude is de uitslag van het balanswiel. Door een sterke veer wordt energie overgebracht naar het balanswiel via een ankergang. De beweging van het balanswiel wordt de amplitude genoemd. Een goede amplitude is van belang om het uurwerk constant en nauwkeurig te laten lopen. Vaak meten mensen de amplitude van een horloge in een horizontale positie. Maar onthoud dat horloges meestal verticaal gedragen worden. Deze verticale positie heeft een grote invloed op de amplitude. Dit komt doordat de tappen van de balansas meer wrijving ervaren in deze positie dan in de horizontale positie. Hierdoor kost het meer kracht en neemt de amplitude af. Het meten in verschillende posities is dus essentieel om de staat van het uurwerk goed te kunnen beoordelen.

De rol van balansafstelling

Een goed afgesteld balanswiel is daarom erg belangrijk. Het werkt optimaal wanneer de balansveer helemaal vlak en gecentreerd ligt. Als dit niet het geval is, kunnen de waarden in verschillende posities sterk van elkaar verschillen. Een scheefliggende balansveer kan bijvoorbeeld in de vlakke positie juist aangeven op de afregelmachine, maar tijdens het dragen van het horloge slecht presteren. Dit komt door de scheve balansveer en geeft aan dat het horloge nooit een goede onderhoudsbeurt heeft gehad. Naast de invloed van de veer is het constant lopen van het uurwerk ook afhankelijk van het zwaartepunt van het balanswiel. Ook dit wordt aangepast in verschillende posities. Als het horloge grote verschillen vertoont in voor- en achterlopen in verschillende verticale posities, is dit opnieuw een indicatie van slecht of afwezig onderhoud.

Olie: het stille behoud

Horloges die net een volledige service hebben gehad, zijn goed geolied. Olie beschermt de horlogeonderdelen grotendeels tegen slijtage en zorgt ervoor dat onderdelen soepel kunnen bewegen. Olie is dus belangrijk voor het behoud van je horloge, maar het is niet altijd zichtbaar in de afstelwaarden. Een horloge kan zonder olie zelfs een hoge amplitude hebben. Als de veer bijvoorbeeld voldoende kracht overbrengt op het uurwerk, bijvoorbeeld door een nieuwe veer te plaatsen, kan de amplitude stijgen. Dit lijkt in eerste instantie positief op de afstelwaarden, maar kan op termijn leiden tot slijtage en schade aan het uurwerk. Ook een goede smering van de veer en het veerton is belangrijk. De slipveer moet goed kunnen slippen om de kracht gelijkmatig te verdelen. Als de smering niet goed is, slipt de veer minder. Dit resulteert in meer krachtopbouw, een hogere amplitude en slijtage aan de uurwerkonderdelen. Wat we willen benadrukken, is dat een hoge amplitude wenselijk is, maar wel op een manier die het uurwerk behoudt en slijtage voorkomt. Dit alles om extra schade te vermijden. Uiteraard houden we ons aan bepaalde marges. Bij Rolex geldt bijvoorbeeld: Half opgewonden en met de kroon naar beneden moet de amplitude boven de 200 graden liggen. Deze meting geeft inzicht in de staat van het uurwerk en de gangreserve.

Nauwkeurigheid in metingen

Bij metingen op een afregelapparaat is het belangrijk om te weten welke lift-angle het uurwerk heeft. Elk uurwerk is anders geconstrueerd. De Zwitserse ankergang lijkt misschien altijd hetzelfde, maar is onder verschillende hoeken (de lift-angle) opgebouwd. Als de lift-angle bijvoorbeeld 42 graden is en het afregelapparaat staat op 51 graden, dan zal dit leiden tot een te hoge amplitude, terwijl dit in werkelijkheid niet het geval is. Zo’n verschil kan soms oplopen tot wel 80 graden.

Meer posities, meer inzicht

Meet het horloge zowel horizontaal als verticaal. Als het horloge verticaal een aanzienlijk amplitudeverlies heeft, duidt dit op ontoereikende smering of slijtage in het uurwerk. Wil je nog dieper gaan, dan kun je zoals eerder uitgelegd, het horloge in verschillende verticale posities meten. Hierdoor krijg je nog meer informatie over de staat van het balanswiel en de balansveer.

Toekomstig behoud en waarom het telt

De risico’s van slijtage zijn ongewenst. De tapgaten kunnen verslijten, het automatische systeem kan droog komen te staan, met als gevolg speling op de rotor. Deze kan over de tanden van het uurwerk gaan lopen. De schade kan groot zijn en het horloge zal nooit meer zo mooi zijn als toen het net uit de fabriek kwam. Natuurlijk heeft dit ook invloed op de kosten van toekomstig onderhoud.

Waar op te letten bij aanschaf van jouw horloge

Wat moet je in overweging nemen bij de aanschaf van een horloge? Vraag altijd eerst naar de geschiedenis van het horloge. Als een horloge een volledige service heeft gehad, kan de verkoper dit aantonen met een factuur. “Nagekeken” betekent vaak alleen amplitude meten en geen grondige inspectie van het uurwerk.

Als je de mogelijkheid hebt, is het advies om het horloge door een deskundige te laten openen. Correcte olietoepassing herken je aan bepaalde indicatoren. Waar wij dan specifiek op letten? Het schoksysteem moet schoon en helder zijn, met een donkere rand die de hoeveelheid olie aangeeft. De juweellagers moeten schoon en geolied zijn, zonder olie op de vlakke randen. De olie moet helder en vrij van deeltjes zijn. De ankerpalletten in combinatie met het ankerrad moeten voldoende olie hebben.